Polska historia Godzinek o Niepokalanym Poczęciu NMP

HISTORIA MODLITWY

Różne są wersje na temat czasu jak również powstania Godzinek, Najprawdopodobniej powstały w XIV lub XV wieku jako wynik sporów między zwolennikami Dunsa Szkota a tomistami na temat tłumaczenia i wyjaśnienia Niepokalanego Poczęcia NMP. Problem dotyczył kwestii:, w jaki sposób Maryja została poczęta bez grzechu pierworodnego, skoro urodziła się jeszcze przed odkupieńczą śmiercią Jezusa. Problem ten rozstrzygnął Duns Szkot, który stwierdził, iż Matka Boża została zachowana od grzechu Adama i Ewy mocą przyszłych zasług Jej Syna. 
Na tle tych sporów franciszkanin Leonardo Nagaroli napisał oficjum ku czci Niepokalanej Dziewicy. Zdaniem niektórych badaczy Godzinki są tłumaczeniem tego oficjum. Inni uznają za autora bł. Piotra Rodrigueza (1531 – 1617). W Polsce Godzinki rozpowszechniły się za sprawą jezuitów. Za ich tłumacza przyjmuje się Jakuba Wujka albo nieznanego jezuitę z klasztoru św. Barbary w Krakowie. Ks. Bp Julian Wojtkowski pisząc o powstaniu Godzinek przypomina, że według innych jeszcze badaczy autorem jest bł. Władysław z Goleniowa. Stolica święta zatwierdziła Godzinki w roku 1615. Polski przekład wydrukowano w roku 1616.

Rozbieżność w wyjaśnieniu problemu autorstwa, czasu i miejsca powstania Godzinek płyną min.stąd, iż obecny tekst jest jednym z wielu znanych na przestrzeni wieków. Pochodzi najprawdopodobniej z XVIII wieku. Można natomiast stwierdzić z całą pewnością, że kult Matki Bożej w naszej Ojczyźnie był zawsze bardzo silny i serdeczny. Wielbili Ją królowie i lud naszych miast i wsi. Niepokalana zaś dawała wielokrotnie wyraz szczególnego umiłowania naszej ziemi. Historia poświadcza o wielkim nabożeństwie do Maryi św. Kazimierza (1438-1484). Posiadał on wielki dar modlitwy, potrafił godziny spędzać na modlitwie. Odmawiał także każdego dnia Godzinki.

Godzinki były umiłowanym nabożeństwem króla Zygmunta III (1566-1632). Odprawiał je codziennie. Za przykładem króla śpiewała je szlachta i rycerstwo polskie. Pielgrzymi rozpoczynali od śpiewania Godzinek ich podróż. Dzisiaj jeszcze można spotkać pielgrzymów zmierzających na Jasną Górę, którzy śpiewają Godzinki. Podobnie jak Gorzkie Żale, także i Godzinki były niegdyś ulubionym nabożeństwem rycerstwa Rzeczypospolitej.  Jan Chryzostom Pasek zaświadcza, że polscy rycerze śpiewali Godzinki przed bitwą pod Połonką. (starcie zbrojne, które miało miejsce 28 czerwca 1660 podczas wojny polsko-rosyjskiej 1654–1667. W bitwie tej wojska Rzeczypospolitej pokonały wojska rosyjskie dowodzone przez Iwana Chowańskiego. Zwycięstwo spowodowało przerwanie rosyjskiego oblężenia twierdzy w Lachowiczach i wyzwolenie ziem litewskich po górny Dniepr na wschodzie i Dźwinę na północy).   

Godzinki rozbrzmiewały w warsztatach rzemieślniczych. Modlitewniki z małym oficjum o NMP posiadali między innymi: Władysław Warneńczyk oraz królowa Bona. W naszych czasach wielkim czcicielem Niepokalanej był św. Maksymilian Kolbe. Osobisty sekretarz Jana Pawła II abp Mieczysław Mokrzycki potwierdza, że błogosławiony papież codziennie śpiewał Godzinki.

Muzeum Archidiecezjalne - Poznań

Obraz „Niepokalane poczęcie” Krzysztofa Boguszewskiego z 1628, o którym uczony ksiądz Pasierb napisał, że to „najciekawszy i najosobliwszy obraz sakralny, jaki wydało malarstwo polskie tej epoki.”, przedstawiaj Niepokalanie poczętą  w otoczeniu różnych atrybutów, określeń Matki Chrystusa, które wojsko wyśpiewuje właśnie w Godzinkach. Nad głową Maryi, która stoi na sierpie księżyca (motyw Niewiasty Apokaliptycznej, „ubranej w słońce” i depczącej księżyc też odnosi się do Niepokalanej) unosi się Duch Święty, a Bóg Ojciec i Chrystus wskazują na Nią wypowiadając słowa: Tota pulchra et macula non est in te. Dzisiaj nie jest istotne pytanie, czy rycerze zastanawiali się nad pochodzeniem Godzinek i z jakich miejsc Pisma Świętego pochodzą te określenia: Electa ut Sol, albo Pulchra ut luna, albo Porta coeli, albo Virga Jesse, albo Fons hortorum, albo Sisut lilium inter spinas, albo Turris David wreszcie Stella maris, czy też Cedrus exaltata. Dzięki tym miłosnym wyznaniom, które mogły swoim pięknem ich porywać, jak na przykład: Zawitaj Pani Świata, niebieska Królowa/Witaj, Panno nad panny, gwiazdo porankowa/Zawitaj pełna łaski, prześliczna światłości…łatwiej w życiu było? W każdym bądź razie, niektóre rzeczy rozumieli dosyć dosłownie i kiedy w jednej z pieśni Konfederacji Barskiej o Matce Bożej śpiewali:

Nieraz jej Polska pomocy doznała

Gdy nieprzyjaciół strasznych zwyciężała,

Wszak nieraz starła Turczynowi rogi,

Rzucała księżyc pod zwycięskie rogi

to nie mieli na myśli „Niewiasty Apokaliptycznej” depcącej taki sobie zwyczajny księżyc, ale właściwy półksiężyc, ten turecki.

A Boguszewski każe Matkę Boską na swoim obrazie adorować nie tylko Patriarchom, Siłom Niebieskim, Aniołom czy komu tam jeszcze, ale też królom,  wśród których rozpoznajemy zapewne i św. Kazimierza, i św. Ludwika, ale i Zygmunta III Wazę. I tak, zdaje się, powinno być, bo świat widzialny i niewidzialny ze sobą są powiązane i wzajemnie wobec siebie istnieją, o czym akurat do końca być może nie orientując się w zawiłościach erudycji biblijnej, właściwie śpiewają waleczni rycerze sarmaccy  i nasze babcie, prababcie i może też my sami,  po trosze. Dobrą rzeczą jest, aby to nabożeństwo nie zniknęło z naszego życia religijnego - jak to przypomniała Maryja w swoim objawieniu w Szczyrku w 1894. 

OGÓLNA BUDOWA MODLITWY 
Jak łatwo zauważyć Godzinki są oparte na budowie podobnej do schematu modlitwy brewiarzowej. Składają się z 7 części odpowiadających kolejnym godzinom liturgicznym: jutrzni, prymie (godzina czytań), tercji (modlitwa przedpołudniowa), sekście (modlitwa południowa), nonie (modlitwa popołudniowa), nieszporom i komplecie. 

OGÓLNY SCHEMAT MODLITWY 
Werset rozpoczynający daną część: „Przybądź nam miłościwa Pani ku pomocy, a wyrwij nas z potężnych nieprzyjaciół mocy.” Jest to przeniesiony w kontekst maryjny werset: „Boże wejrzyj ku wspomożeniu memu, Panie, pospiesz ku ratunkowi memu” (Ps 70,2). Potem następuje uwielbienie Trójcy Przenajświętszej. Werset jest przy jutrzni i komplecie poprzedzony następującymi wezwaniami:

Jutrznia	-	„Zacznijcie wargi nasze chwalić Pannę Świętą, zacznijcie opowiadać cześć Jej niepojętą.” Jest to odpowiednik brewiarzowego wstępu: „Panie, otwórz wargi moje, a usta będą głosić Twoją chwałę” (Ps 51,17)
Kompleta	-	„Niech Syn Twój, o Pani, do siebie nawróci, a swoje zagniewanie niech od nas odwróci.” Ten wstęp przed częścią Na Kompletę można rozumieć jako analogię do aktu pokuty czynionego na początku ostatniej godziny liturgicznej.

Responsorium – ta część również stanowi transpozycję fragmentów Starego Testamentu do kontekstu maryjnego. Oto przykłady:

Fragment z Godzinek	Fragment ze Starego Testamentu
„Ja mieszkam na wysokościach I tron mój w słupie obłoku”	„Zamieszkałam na wysokościach, a tron mój na słupie obłoku” Syr 24,4
„Jak lilia między cierniem, Tak przyjaciółka moja między córkami Adamowymi”	„Jak lilia pośród cierni, tak przyjaciółka ma pośród dziewcząt” Pnp 2,2
„Wszystka jesteś przyjaciółko moja, A zmaza pierworodna nigdy w Tobie nie postała.”	„Cała piękna jesteś, przyjaciółko moja, i nie ma w tobie skazy” Pnp 4,7
„I jako mgła okryłam wszystką ziemię”	„(…) niby mgła okryłam ziemię” Syr 24,3
„Jako olej wylany, o Maryjo, Imię Twoje, Słudzy Twoi zakochali się bardzo w Tobie”	„(…) olejek rozlany – imię Twoje, dlatego miłują cię dziewczęta” Pnp 1,3

Jak widać autor Godzinek do Matki Bożej najczęściej odnosił fragmenty Starego Testamentu opisujące Oblubienicę z „Pieśni nad Pieśniami” lub Mądrość u Syracha lub w „Księdze Mądrości”.

Po responsoriach następują trzy wezwania:

„Pani, wysłuchaj modlitwy nasze, a wołanie nasze niech do Ciebie przyjdzie.”

„Błogosławmy Panu, Bogu chwała”

„A dusze wiernych zmarłych przez miłosierdzie Boże odpoczywają w pokoju”

Godzinki kończy ofiarowanie Godzinek, stanowiące nawiązanie do śmierci człowieka i zawierające prośbę, aby Maryja strzegła wiernych w chwili opuszczania „ziemskiego padołu”. Na koniec jest jeszcze modlitwa zwieńczająca całe nabożeństwo.

żródło: internet, wikipedia
opracowanie własne

Congregavit nos in unum Christi amor ________________________________